Nieuwsblog

Vlaamse jongeren geven aan meer te maken te krijgen met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Een grote bewustwording over grensoverschrijdend gedrag kan daarvoor een mogelijke verklaring zijn. Net als in 2018 heeft ongeveer 1 op de 5 jongeren geslachtsgemeenschap (seks) gehad. Het gebruik van het condoom en de pil als voorbehoedsmiddelen neemt af. Dat blijkt uit het tweede deel van de grote 4-jaarlijkse internationale HBSC studie waaraan ook 20.000 Vlaamse jongeren tussen 11 en 18 jaar deelnamen.

Het aantal jongeren dat seksueel actief is, neemt zoals verwacht toe naarmate de leeftijd stijgt. Het hoogste percentage seksueel actieve jongeren werd gevonden onder de 17- tot 18-jarigen (42,5%) en het laagste percentage onder de 13- tot 14-jarigen (4,0%).

Hoofdonderzoeker dr. Maxim Dierckens: “In 2022 gaf 22,2% van de jongeren aan seks te hebben gehad. Dat is zo goed als hetzelfde resultaat als in de vorige bevraging uit 2018. Wat betreft het gebruik van anticonceptiemiddelen zien we wel verschillen. Zo gebruikten minder jongeren een condoom tijdens het eerste seksueel contact: een daling van 72,4% in 2018 naar 64,3% in 2022. Vragen we naar het laatste seksueel contact, dan blijft het condoomgebruik stabiel. Ook het gebruik van de anticonceptiepil daalde. In 2022 gaf 61,9% van de jongeren aan de anticonceptiepil te gebruiken, terwijl dat in 2018 nog 67,5% bedroeg.”

Boris Cruyssaert, woordvoerder van Sensoa: “De daling van condoomgebruik en de pil kan te wijten zijn aan een stijging van het gebruik van andere anticonceptiemiddelen. In het onderzoek van 2022 is het gebruik van andere anticonceptiemiddelen echter niet gemeten, en we weten dus niet wat meespeelt. Meisjes kunnen alternatieven zoeken omdat ze geen hormonale anticonceptie meer willen nemen of gewoon op zoek zijn naar een anticonceptiemiddel dat beter bij hen past. Relationele en seksuele vorming blijft cruciaal om jongeren bewuste keuzes over condoom- en anticonceptiegebruik te helpen maken. Sensoa lanceerde daarvoor in april nog leerlijnen die leraren helpen om dit bespreekbaar te maken. Sensoa werkt ook aan een bevraging bij 16- tot 80-jarigen om meer inzicht te krijgen in hoe mensen condoomgebruik beleven. Dit zal inzichten opleveren waarmee we onze preventiestrategieën verder kunnen afstellen.”

Meer rapportage van grensoverschrijdend gedrag

Het aandeel jongeren dat in 2022 minstens één of meerdere keren op een ongewenst seksuele manier werd aangeraakt, bedroeg 26,3%. In 2018 was dat aandeel nog 18,9%. Het percentage jongeren dat aangaf verplichte seksuele aanrakingen (één keer of meer) te moeten doen, steeg van 6,9% in 2018 naar 10,9% in 2022. Meisjes rapporteren vaker met deze vormen van grensoverschrijdend gedrag geconfronteerd te worden dan jongens.

Boris Cruyssaert: “We zagen deze cijfers al stijgen in het eerdere onderzoek van 2018. Dit kan te wijten zijn aan een grotere bereidheid om dit te bespreken bij jongeren en volwassenen sinds #MeToo in oktober 2017. In het rapport van 2018 waren de percentages jongeren die niet wensten te antwoorden ook ietsjes hoger dan in 2022, wat mee kan wijzen op een verhoogde bespreekbaarheid tegenover vroeger. Of er ook sprake is van een verhoging van het aantal effectieve gevallen van grensoverschrijdend gedrag, is moeilijk te zeggen. Jongeren worden er slachtoffer van, maar stellen zelf ook seksueel grensoverschrijdend gedrag. Daarom is er onze e-learning over het Vlaggensysteem waarmee professionelen op hun eigen tempo leren hoe ze gepast op gezond en/of grensoverschrijdend seksueel gedrag van jongeren kunnen reageren.” 

Gender en seksuele voorkeur

In deze bevraging werd ook voor het eerst gepeild naar de genderidentiteit en de seksuele aantrekking van de jongeren. Een klein aandeel 3,0%) van de jongeren werd geïdentificeerd als transgender en genderdivers. De meerderheid van de jongeren (88,2%) was heteroseksueel,7,7% was holebi en 4,2% voelde zich nog tot niemand aangetrokken.

In een 4-jaarlijkse internationale studie werden 20.000 Vlaamse jongeren tussen 11 en 18 jaar in 2022 bevraagd naar hun mentale, sociale en fysieke welzijn. Ongeveer 9 op de 10 geven aan zich tevreden te voelen met hun leven en iets meer dan 8 op de 10 geeft aan een goede tot uitstekende fysieke gezondheid te hebben. Maar het rapport bevestigt ook eerdere signalen uit de hulpverlening en uit internationaal onderzoek: in de nasleep van de COVID-pandemie rapporteren jongeren beduidend vaker mentale en fysieke klachten zoals slaapproblemen of zenuwachtigheid en hoofdpijn of rugpijn. 1 op de 6 jongeren rapporteert ook zich eenzaam te voelen 

Hoofdonderzoeker dr. Maxim Dierckens: “In deze nieuwe resultaten zien we het mentaal en fysieke welbevinden van jongeren in Vlaanderen dalen. Ze rapporteren meer fysieke en psychologische klachten dan in 2018. De negatieve tendens die we al bij de studie in 2018 zagen, zet zich dus verder en werd vermoedelijk versterkt door de impact van COVID-19 op het leven van adolescenten. Over het algemeen zien we dat meisjes het moeilijker hebben dan jongens en meer klachten rapporteren. Ook oudere adolescenten hebben meer klachten dan de jongere tieners. Dit is een internationale studie, maar de internationale resultaten zijn nog niet beschikbaar. Wel zien we dezelfde tendensen in de rapporten van andere landen zoals Finland, Nederland en Estland.”

Hilde Crevits, Vlaams minister voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin: “Via o.a. de HBSC-studie volgen we daarom zeer nauw op hoe het met onze jeugd gaat. Gelukkig blijft het overgrote deel van de jongeren hun globale toestand als gezond beoordelen. Maar dit rapport bevestigt ook signalen die wel al kregen uit de hulpverlening en die we ook in internationaal onderzoek lezen: de coronapandemie laat een impact na op het mentale en fysieke welbevinden van onze jongeren en het meeste bij de meisjes. We hebben al heel wat initiateven lopen voor de veerkracht van jongeren, met recent nog initiatieven naar scholen zoals Geluk in de Klas, Expeditie Geluk en een onderzoek in samenwerking met het Departement Onderwijs om scholen te ondersteunen bij het opmaken van een preventief gezondheidsbeleid. We zullen het beleid ook evalueren en nieuwe acties opzetten naar aanloop van het aflopen van de huidige gezondheidsdoelstelling rond gezonder leven. Fysiek en mentaal welbevinden zijn ook met elkaar verbonden. Gezonde voeding en lichaamsbeweging bevorderen helpt dus ook de mentale gezondheid. Zo’n brede internationale tendens kan je natuurlijk niet op korte termijn keren, maar vraagt aandacht vanuit de hele maatschappij.”

Resultaten voor mentaal en sociaal welzijn

De meerderheid van de jongeren (90,6%) was in 2022 vrij tevreden over hun leven, al was er ten opzichte van 2018 een kleine afname (toen 92,8%).

Meer jongeren gaven echter mentale klachten aan:

• 29,4% voelde zich meermaals per week humeurig (21,4% in 2018)
• 31,0% voelde zich meermaals per week zenuwachtig (21,6%, in 2018)
• 19,7% voelde zich meermaals per week ongelukkig (14,1% in 2018)
• 32,0% ervoer meermaals per week moeilijkheden met inslapen (26,6% in 2018)

Dr. Dierckens: “Vooral het stijgend percentage jongeren dat kampt met zenuwachtigheid valt op. We zien ook een sterke toename in zelfmoordgedachten van 17,6% in 2018 naar 22,3% in 2022 en het percentage jongeren dat aangaf geprobeerd te hebben zichzelf te beschadigen, steeg van 14,5% naar 18,8%.”

Meer klachten bij meisjes

Voor al die categorieën rapporteren meisjes beduidend vaker deze klachten dan jongens.

Dr. Dierckens: “Veel meer meisjes rapporteren mentale klachten dan jongens. 40% van de meisjes zegt bijvoorbeeld zich zenuwachtig te voelen ten opzichte van ongeveer 20% jongens. Ook zelfmoordgedachten en slaapproblemen komen vaker voor bij de meisjes. We zien ook dat meisjes minder vaak dan jongens aangeven zich gelukkig te voelen: 76,1% van de jongens voelt zich meestal gelukkig tegenover 58,9% van de meisjes. Maar zowel bij de jongens als de meisjes kijken ruim meer dan 9 op de 10 hoopvol naar de toekomst.”

Ongeveer 16% van de jongeren gaf aan zich eenzaam gevoeld te hebben in de voorbije twaalf maanden met opnieuw duidelijke verschillen naargelang geslacht. Eén op tien (10,0%) jongens was eenzaam, tegenover meer dan één op vijf (21,6%) meisjes.

11- tot 12-jarigen scoorden over het algemeen beter dan 17- tot 18-jarige adolescenten. Algemeen was het mentaal en sociaal welzijn ook beter bij jongeren uit het aso dan bij jongeren uit het bso en het tso.

Resultaten voor fysiek welzijn

Op het vlak van fysiek welzijn stelt de studie dezelfde tendensen vast.

De meerderheid van de jongeren gaf aan een goede tot uitstekende gezondheid te hebben (82,7%) en dit percentage bleef stabiel in 2022 ten opzichte van 2018 (82,6%).

Fysieke klachten evolueerden echter in de negatieve zin ten opzichten van 2018:

• 19% voelde meermaals per week hoofdpijn (12,2% in 2018)
• 12,7%, voelde meermaals per week buikpijn (7,8% in 2018)
• 17,4% voelde meermaals per week rugpijn (12,4% in 2018)
• 15,0% voelde meermaals per week duizeligheid (8,5% in 2018)

Dr. Dierckens: “Hier is vooral het stijgende aantal klachten over duizeligheid opvallend. In lijn met de resultaten van mentaal en sociaal welzijn, scoorden de jongens in vergelijking met de meisjes ook beter op het vlak van fysiek welzijn. En ook hier zien we dat het fysiek welzijn beter was bij de jongste leeftijdsgroep en slechter bij de oudere leeftijdsgroepen en een duidelijke kloof naargelang onderwijsvorm.”

Naar aanleiding van de Week tegen Pesten (10 – 18 februari) leverde de studie Jongeren en Gezondheid (HBSC Vlaanderen) in primeur cijfers aan over pesten bij jongeren in Vlaanderen. Deze cijfers zijn gebaseerd op de recentste bevraging die uitgevoerd werd bij een representatieve steekproef van 20.000 jongeren tussen 10 en 18 jaar.

De cijfers tonen aan dat ongeveer 1 op 5 (19,7%) van de Vlaamse jongeren aangaf de voorbije maanden gepest te worden. Bijna 1 op 8 (12,3%) rapporteerde slachtoffer te zijn van cyberpesten. Het probleem blijkt vooral het grootst te zijn bij de jongste leeftijdsgroep: 1 op 3 (29%) van de 11- tot 12-jarigen gaf aan gepest te worden in de voorbije maanden. Na een gunstige evolutie in 2018 moet vastgesteld worden dat de cijfers in 2022 terug aan een opmars bezig zijn. Vooral de prevalentie van cyberpesten is opvallend gestegen (van 7,7% in 2018 naar 12,3% in 2022) alsook de cijfers van cyber pestend gedrag kennen een sterke toename (van 2,2% in 2018 naar 4,5% in 2022).

Deze cijfers benadrukken het belang van een structurele aanpak en een gedegen antipestbeleid. Een boodschap die ook Vlaams minister van Brussel, Jeugd, Media en Armoedebestrijding Benjamin Dalle onderschrijft.

Het nieuwe internationale rapport van de Health Behaviour in School-aged Children studie (HBSC) in samenwerking met WHO Europa plaatst de gezondheid van Vlaamse jongeren in een internationaal perspectief. Enkele opmerkelijke bevindingen.

Een nieuw rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bundelt uitgebreide gegevens over fysieke gezondheid, sociale relaties en mentaal welzijn van 227 441 jongeren van 11 tot 15 jaar in 45 landen. Het rapport onthult dat jongeren in toenemende mate mentale gezondheidsproblemen hebben, ook in Vlaanderen. Verder toont het rapport aan dat Vlaamse jongeren meer groenten en fruit eten, met minder overgewicht en obesitas kampen, minder pestgedrag vertonen en minder roken in vergelijking met hun internationale leeftijdsgenoten. Ze zijn daarentegen minder tevreden over hun gezondheid, gaan minder graag naar school en drinken meer alcohol.

Een aantal algemene conclusies

Het nieuwste rapport van de Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) studie werd vandaag door de WHO gelanceerd en schetst een aantal positieve bevindingen: jongeren uit Europa en Canada rapporteren een hoge levenstevredenheid, ervaren in sterke mate steun van familie en vrienden en roken minder dan voorheen. Maar er zijn ook een aantal verontrustende resultaten. Slecht de helft van alle jongeren eet dagelijks fruit en groenten, amper één op de vijf jongeren haalt de bewegingsnorm van 60 minuten matige fysieke activiteit per dag en alsmaar meer jongeren ervaren een hoge schooldruk. Bovendien toont het rapport aan dat een toenemend aantal jongeren een slechte mentale gezondheid rapporteert. Één op de vier jongeren ervaart regelmatig slaapproblemen en voelt zich zenuwachtig en humeurig. Dit onderschrijft de nood aan een verdere uitbouw van initiatieven ter bevordering van de mentale gezondheid van jongeren, zeker in het licht van de huidige COVID-19 pandemie.

“Dat steeds meer jongens en meisjes in de hele Europese regio een slechte mentale gezondheid rapporteren, roept grote bezorgdheid op”, zegt Dr. Hans Henri P. Kluge, regionaal directeur van WHO Europa. “Hoe we vandaag reageren op deze gezondheidsuitdaging zal bepalend zijn voor de toekomst. We moeten investeren in jongeren, door bijvoorbeeld de toegang tot de geestelijke gezondheidszorg te verbeteren en deze af te stemmen op hun noden. Dit zal gezondheids-, sociale en economische voordelen opleveren voor de jongeren van vandaag, de volwassen van morgen en toekomstige generaties”, voegt hij toe.   

Het rapport onthult ook grote socio-economische verschillen. Zo rapporteren jongeren uit minder welvarende gezinnen niet alleen een slechtere gezondheid en meer risicogedragingen (zoals alcoholconsumptie, een gebrek aan fysieke activiteit en ongezonde voedingsgewoonten), maar ook beschikken ze over minder sociale middelen, zoals steun van familie en vrienden. De strijd tegen sociale ongelijkheid blijft dus prioritair voor nationale en internationale gezondheidsorganisaties.

Tot slot wijst het rapport op grote verschillen tussen de landen, wat aantoont dat de sociale omgevingscontext (zoals het aanbod aan gezondheidsvoorzieningen, heersende culturele waarden, het sociale zekerheidssysteem en de mate waarin de omgeving uitnodigt tot gezonde keuzes in een land) een belangrijke invloed uitoefent op de gezondheid van jongeren. Gezondheidsbevorderende interventies moeten zich daarom niet alleen richten tot de jongeren zelf, maar ook de omgevingscontext in acht nemen.

Vlaanderen in vergelijking met Europa en Canada

Vlaamse jongeren scoren op een aantal vlakken beduidend beter dan het internationale gemiddelde. Zo hebben ze onmiskenbaar betere eetgewoonten. Vlaanderen spant samen met Wallonië de kroon voor wat betreft de dagelijkse consumptie van groenten en fruit. Ook ligt het aandeel jongeren dat dagelijks ontbijt hoger in Vlaanderen dan in vele andere landen. Er is echter wel één werkpunt. Hoewel de dagelijkse consumptie van frisdranken bij Vlaamse jongeren sterk afgenomen is sinds 2014, ligt het aandeel nog steeds boven het internationale gemiddelde.

De goede eetgewoonten van Vlaamse jongeren verklaren mogelijk de lagere prevalentie van overgewicht en obesitas in Vlaanderen. Terwijl in bijna één derde van de deelnemende landen het aandeel jongeren met overgewicht en obesitas sinds 2014 toegenomen is tot meer dan 25%, is het aandeel jongeren met overgewicht en obesitas in Vlaanderen relatief stabiel gebleven op 15%. In tegenstelling tot deze positieve cijfers is het aandeel meisjes dat zichzelf als te dik beschouwt beduidend hoger in Vlaanderen dan in andere deelnemende landen.        

Vlaamse jongeren vertonen ook minder pestgedrag dan hun leeftijdsgenoten in vele andere landen, wat er kan op wijzen dat de antipestcampagnes in Vlaanderen hun effect niet gemist hebben. Wat betreft cyberpesten, behoort Vlaanderen zelfs tot de top-5 landen met de laagste cijfers.

De gunstige positie van Vlaanderen gaat echter niet op voor alle gezondheidsaspecten. Het aandeel jongeren dat hun gezondheid als uitstekend beoordeelt, ligt in Vlaanderen beduidend lager in vergelijking met het internationale gemiddelde. Vlaanderen behoort tot de top-10 landen met de laagste scores en bovendien is het aandeel in Vlaanderen sinds 2014 sterk gedaald, terwijl dit op internationaal niveau vrij stabiel gebleven is. Wat betreft aspecten van mentale gezondheid, is het aandeel 13- en 15-jarigen dat zich regelmatig zenuwachtig en humeurig voelt ongeveer 5% lager dan het internationale gemiddelde, al kan je een score van 20% voor Vlaanderen niet als goed beschouwen. Daarenboven ligt het aandeel jongeren dat regelmatig slaapproblemen ervaart beduidend hoger in Vlaanderen dan in andere deelnemende landen, voornamelijk bij de groep van 11-jarigen. Een mogelijke oorzaak van deze hoge prevalentie van slaapproblemen is het intensief gsm-gebruik bij Vlaamse jongeren. Vlaanderen behoort tot de top-10 landen waar jongeren gedurende de hele dag contact hebben met anderen via sociale media.    

De resultaten voor risicogedragingen leveren geen eenduidig beeld op. Vlaanderen behoort tot de landen met het laagste aandeel rokers onder de jongeren, maar scoort daarentegen niet goed voor wat betreft alcoholconsumptie bij de groep van 15-jarigen. Meer dan 50% van de Vlaamse jongeren in deze leeftijdsgroep gaf aan in de afgelopen maand alcohol gedronken te hebben, tegenover een internationaal gemiddelde van 40%. Voor wat beweging betreft, ligt het percentage Vlaamse jongeren dat voldoet aan de bewegingsnorm van 60 minuten matige fysieke activiteit in lijn met het internationale gemiddelde van ongeveer 20%.

Tot slot staat Vlaanderen voor een belangrijke uitdaging voor wat betreft de schoolbeleving van jongeren. Hoewel Vlaamse jongeren minder schooldruk ervaren dan het internationale gemiddelde, rapporteren ze een lagere schooltevredenheid dan hun leeftijdsgenoten in vele andere landen. In de leeftijdsgroep van 15-jarigen behoort Vlaanderen tot de top-3 van laagst scorende landen.    

Over de studie

In totaal namen  227 441 adolescenten uit 45 verschillende landen en regio’ binnen Europa en Noord-Amerika deel aan de 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) studie. De studie wordt vierjaarlijks uitgevoerd in samenwerking met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en peilt naar de gezondheid, de gezondheidsgedragingen en de sociale omgeving van 11-, 13- en 15-jarige adolescenten. Vlaanderen neemt sinds 1989 deel aan de studie met steun van de Vlaamse overheid, Agentschap Zorg en Gezondheid. De HBSC-data worden op internationaal, nationaal en regionaal niveau gebruikt om nieuwe inzichten te verwerven in de gezondheid en het welzijn van jongeren en informeren beleid en praktijk om de gezondheid van jongeren te verbeteren.  In de toekomst zal de HBSC studie een belangrijke informatiebron vormen om de gevolgen van de COVID-19 pandemie op de fysieke en de mentale gezondheid van jongeren te bestuderen.

Meer informatie

Het volledige rapport lees je hier. Een beknopte samenvatting met enkele opmerkelijke resultaten voor Vlaanderen in een internationale context vind je hier.