Het eindrapport van de studie Jongeren en Gezondheid 2021-2024 (HBSC Vlaanderen) werd recent gepubliceerd. In deze grootschalige studie werd de gezondheid, het gezondheidsgedrag en de sociale omgeving van meer dan 20.000 jongeren in Vlaanderen in kaart gebracht. Bijzondere aandacht ging uit naar hun mentaal, sociaal en fysiek welzijn. De bevindingen bieden een actuele kijk op hun gezondheid en leefstijl en vormen een belangrijke basis voor beleidsaanpassingen en preventieve interventies.
Deze post is gebaseerd op het eindrapport van de studie Jongeren en Gezondheid 2021-2024
Welzijn van jongeren: een ongunstig beeld
De studie toont aan dat jongeren over het algemeen tevreden zijn met hun leven, maar tegelijkertijd nemen psychische klachten, zelfbeschadigend gedrag en suïcidale gedachten toe. Ook het sociaal welzijn vertoont een verontrustend beeld: een aanzienlijk deel van de jongeren voelt zich sociaal en emotioneel geïsoleerd. Het fysiek welzijn volgt dezelfde negatieve trend, met meer jongeren die fysieke klachten melden.
Ongelijkheid in welzijn: wie is kwetsbaar?
De verschillen in mentaal, sociaal en fysiek welzijn zijn groot. Meisjes, oudere adolescenten, jongeren met een lager opleidingsniveau, LGBTQ+ jongeren en jongeren met een migratieachtergrond scoren over de hele lijn slechter. Zij rapporteren een lagere levenstevredenheid, meer psychologische en fysieke klachten en voelen zich vaker sociaal en emotioneel eenzaam.
Structurele barrières – zoals discriminatie, stigmatisering en taalbarrières – dragen bij aan deze ongelijkheden. Ook bredere maatschappelijke factoren spelen mee. In landen waar traditionele genderrollen sterk aanwezig blijven, blijkt het welzijn van meisjes extra belast waardoor de kloof in mentale en fysieke klachten tussen jongens en meisjes daar groter blijft.
Naast deze bredere maatschappelijke factoren speelt ook de directe leefomgeving van jongeren een cruciale rol in hun welzijn. Een ondersteunende gezins- en schoolomgeving beschermt het welzijn van jongeren, terwijl negatieve omgevingsfactoren zoals gebrekkige communicatie en academische druk schadelijk zijn.
Gezondheidsgedrag: positieve, maar ook verontrustende trends
Naast mentaal, sociaal en fysiek welzijn belicht het rapport ook het gezondheidsgedrag van jongeren. Enkele opvallende bevindingen:
- Voeding, lijnen, overgewicht en obesitas: Jongeren drinken minder frisdrank en vaker water. Tegelijk daalt de groenteconsumptie, blijft de fruitinname stabiel en slaan steeds meer jongeren het ontbijt over. Hoewel obesitas stabiel blijft is er een toename van jongeren met overgewicht en zijn er nog steeds hoge cijfers rond lijnen.
- Beweging en sedentair gedrag: Iets meer jongeren bewegen dagelijks voldoende, maar het blijft een minderheid. Het naleven van de richtlijn van maximaal twee uur schermtijd per dag wordt slechts zelden gehaald en blijkt kleiner dan voorheen.
- Risicogedragingen: Het gebruik van e-sigaretten stijgt fors, terwijl tabaksgebruik licht toeneemt en cannabisgebruik stabiel blijft. Het algemene alcoholgebruik daalt licht, maar de wekelijkse consumptie van specifieke alcoholische dranken zoals bier, wijn, alcopops en sterke drank nemen toe. Ook meermaals dronkenschap stijgt. Gokgedrag en problematisch gamen komen vaak voor.
- Seksuele gezondheid: Jongeren gebruiken minder vaak een condoom bij hun eerste seksuele ervaring, terwijl het gebruik bij het laatste contact stabiel blijft. Het pilgebruik daalt en steeds meer jongeren melden slachtofferschap van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
- Slaap: De meeste jongeren slapen te weinig en onvoldoende kwalitatief.
Belangrijkste beleidsaanbevelingen
De resultaten onderstrepen dat investeren in het welzijn en de gezondheid van jongeren essentieel is. Preventieve acties zijn nodig op meerdere niveaus:
- Scholen spelen een sleutelrol en kunnen welzijn bevorderen met een onderbouwd preventief gezondheidsbeleid, lessen rond welzijn en nauwe samenwerking met ouders, leerkrachten en externe hulpverleners.
- Professionele ondersteuning moet vlot toegankelijk zijn via een goed verbonden zorgsysteem.
- Gezinsinterventies gericht op het verbeteren van de gezinsdynamiek en communicatie dragen bij tot een beter welzijn. Net als initiatieven die jongeren ondersteunen bij het opbouwen van gezonde vriendschappen en sociale netwerken.
- Doelgerichte acties voor kwetsbare groepen zijn noodzakelijk. Beleidsmaatregelen en interventies moeten afgestemd zijn op jongeren met een lagere socio-economische achtergrond, meisjes, LGBTQ+ jongeren en jongeren met een migratieachtergrond.
- Gezondheidsgedrag vraagt meer aandacht. Er zijn acties nodig gericht op de aanpak van ongunstige slaapgewoonten, overmatig schermgebruik, ongezonde voedingsgewoonten, middelengebruik en seksuele gezondheid.
- Monitoring blijft belangrijk om de impact van beleid te evalueren en tijdig bij te sturen.
De studie Jongeren en Gezondheid (HBSC Vlaanderen)
De studie Jongeren en Gezondheid maakt deel uit van de internationale Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) studie, uitgevoerd in samenwerking met de Wereldgezondheidsorganisatie Europe Office. In Vlaanderen namen in 2022 meer dan 20.000 leerlingen uit 197 scholen deel. De studie onderzoekt niet alleen gezondheid en gedrag maar ook de sociale context waarin jongeren opgroeien. Vier centrale doelstellingen stonden voorop in 2021-2024: (i) het monitoren van het welzijn van jongeren, met extra aandacht voor de positieve aspecten van mentaal welzijn, (ii) het identificeren van risico- en beschermende factoren die hun welzijn beïnvloeden, (iii) het contextualiseren van ongelijkheid in welzijn, door de oorzaken te analyseren vanuit een uni- en multidimensionaal perspectief en door contextuele factoren mee in rekening te brengen en (iv) het formuleren van beleidsaanbevelingen om de gezondheid van jongeren te bevorderen.
De bevindingen zijn nu gebundeld in het eindrapport Jongeren en Gezondheid 2021-2024, een waardevol instrument voor wie wil werken aan een gezondere toekomst voor jongeren in Vlaanderen.